Монголын түүхийн бахархал

Түүхийн турш бид маш олон зүйл дээр анхдагч, эсвэл зарим зүйлийг тухайн цаг үеийн хамгийн төгс төгөлдөрт хүргэж чадаж байсан билээ. Нүүдэлчдийн дайн тулааны тактик төдийгүй, тэдний ахуй амьдрал нь эмх цэгцтэй нарийн дэг журмаар явагддаг байсан төдийгүй жинхэнэ амьдралын мөн чанарын утга учрыг олж амьдардаг байлаа.

Монголчуудын анхдагч байсан зүйлийг дурьдвал, анхны бактерлогийн дайныг хийсэн ажээ. Бат хааны цэргүүд Оросын хотуудыг байлдан дагуулах үедээ их эсэргүүцсэн хотыг бүсэлж аваад тахалтай тарвагыг хотын хэрэм давуулан шидэж, хотод тахал гарган бууж өгөхөөс өөр аргагүй байдалд оруулдаг байв. Цаашлаад механикжсан арми үүсэхээс өмнө (анхны механикжсан хурдан арми 1939 онд дэлхийн 2-р дайны үед гарч ирсэн) 700-н жилийн турш нүүдэлчдийн цэрэг армийн хурдыг гүйцэх цэргийн хүчин байсангүй. Ахуйн амьдралын тухайд бод малыг нядлаад гүзээнд нь, харин бог малыг давсганд нь багтгаан аян замдаа авч явдаг нь хамгийн анхны фүд пилл буюу жижигхэн хэмжээнд асар их калори агуулсан бэлдмэлийг үүсгэж чадсан юм.

Монголчууд хүчирхэг улс байсныг энгийн нэг жишээгээр тайлбарлая. Улс орны ардын аман зохиол нь тэдний ахуй амьдралыг тод томруун тусгасан байдаг. Оросуудын хувьд ядуу хүнийг үнэлэх үнэлэмж нь “орох газаргүй, оочих аягагүй” гэж тэмдэглэсэн байдаг бол Солонгосын зохиолуудад “идэх хоолгүй, хоноглох газаргүй” гэх мэтчилэн авч үзсэн байдаг бол Монголчуудын үнэлгээгээр “таван хар ямаатай, навсархай бор гэртэй” гэж хэлдэг. Гэтэл Орос, эсвэл Солонгос өөрийн гэсэн гэртэй, сүүг нь саагаад уучих ямаатай (бүр тэгээд таван ямаа шүү!) байна гэдэг бол бараг л дундаас дээгүүр амьдралтай хүний жишиг юм.

Энэ мэтчилэн манай нүүдэлчин ард түмний соёлыг ололт, агуу их түүхийн бахархан бардмаар зүйлийг жагсаан бичвэл барагдашгүй их бөгөөд тэдний хойч үе болсон залуус бид Монголын түүхийг судлан уншиж, агуу түүхээ бахархан явах нь цаашдын гэрэлт ирээдүй өөд түлхэж өгөх гол хүчин зүйлийн нэг чухам мөн билээ. Үүх түүхээ үл мэдэх хүн ойд төөрсөн сармагчин мэт, өөрөөр хэлвэл соёлт хүн биш болох. Тиймийн учир түүх судрыг шимтэн унших нь залуу хүмүүс бидэнд зүйл ёсны хэрэг билээ.