Өмнөтгөл
Солонгосын түүхийг зарим хүмүүс бага хэмээн басамжлах нь бий. Түүхэндээ ганц ч удаа гадагш аян дайн хийгээгүй эсхүл, хойгоосоо хэтрээгүй Хятад Японд рекетлүүлж байсан үндэстэнд ямар юмных нь агуу их түүх байх юм гэж асуудаг. Гэхдээ эл улсад авъяастан төрж, бичиг судар үйлдэж, төр улс байгуулагдаж явсныг санууштай. Цаашлаад дэлхийн хамгийн анхны хуягт онгоцыг бүтээж байсан нь түүхэнд тодоор тэмдэглэгдэн үлджээ. Сэжон ван бол эл үндэстний хамгийн агуу хүмүүсийн нэг бөгөөд түүний тухай мэдэх нь Солонгос хүнд өндөр сэтгэгдэл төрүүлэх нь лавтай. Даяаршсан энэ нийгэмд бид чухам ямар хүнтэй хамтран ажиллахаа сонгож чадах бил үү?
Энэхүү орчуулгын Англи хувилбар http://en.wikipedia.org/wiki/Sejong веб хуудсанд бий.
Орчуулгын алдаа мадаг байвал сэтгэгдэл хэсэгт үлдээвэл талархана.
Орчуулагч 2008 оны 08-сарын 01
Их Сэжон (1397 05 06 – 1450 05 18, зас . 1418 - 1450) Солонгосын Жосёон династын 4-р ван бөгөөд Ханз үсгээр боловсорсон сайд ноёдын ширүүн эсэргүүцлийг үл тоон Солонгосын хангүл цагаан толгойг бий болгосноороо үүрд дурсагддаг нэгэн билээ. Солонгосын удирдагч нар дотор “Их” хэмээх хүндэтгэлийг хоёрхон хүн хүртсэний нэг нь Сэжон нөгөө нь Когүрё улсын Их Гвангаето ван юм.
Бага залуу нас
Сэжон нь Тэжон вангийн 3-р хүү бөгөөд 12 насандаа ханхүү Чүнёон (충녕대군; 忠寧大君) хэмээн өргөмжлөгдөж Сим Оны (심온; 沈溫) охин Чёонсонтой (청송; 靑松) гэрлэжээ. Эхнэр Чёонсон нь Сим ахайтан (심씨; 沈氏) гэгддэг байсан ба хожим нь Сохеон гүнж (소헌왕후; 昭憲王后) болжээ. Залуу хунтайж төрөл бүрийн эрдэмд тэгш боловсорч хоёр ахаасаа илүүтэйгээр Тэжон вангийн хайр ивээлийг хүртдэг байв.
Сэжоны вангийн ширээнд заларсан бусад вангуудаас эрс ялгаатай байдаг. Ахмад ханхүү Янёон (양녕대군) нь өөрийгөө ван болох авъяас чадваргүй гэж үзэж, Сэжоныг л ван болох тавилантай гэж боддог байлаа. Хоёр дахь ханхүү Хёорён (효령대군) ч түүнтэй адилаар Сэжоныг ван болгох нь тэдний үүрэг хэмээн үзэж байв. Тиймээс хоёр ах нь ордон дотор зориуд бүдүүлэг зан авир гаргаж удалгүй Сөүлээс хөөгдсөнөөр Сэжон вангийн ширээг залгамжлах боломжийг нээж өгдөг. Янёон ханхүү хэрэн тэнэгч нэгэн болж ууланд үлдсэн насаа өнгөрөөсөн бол хоёрдахь ханхүү Хёорён нь Буддийн сүмд очиж лам болсон гэдэг.
Тэжон ван 1418 оны 6-р сард вангийн ширээнээс бууснаас хоёр сарын дараа буюу 8-р сард Сэжон вангийн ширээг залгамжлан авлаа. Гэсэн ч түүний эцэг Тэжон ордонд эрх мэдэл нөлөө бүхий нэгэн байсан бөгөөд нэн ялангуяа 1422 онд насан эцэслэх хүртлээ цэргийн үйл хэргийг хариуцаж байжээ.
Солонгосын цэргийг хүчирхжүүлсэн нь
Сэжон ван нь чадварлаг цэргийн удирдагч байв. Сэжон 1419 оны 5-р сард эцэг Тэжоны зөвлөгөө удирдлага дор Гихаегийн дорнын аяныг эхлүүлсэн нь Цүшимагаас халдаж буй Японы далайн дээрэмчдийг дарж устах зорилготой байв. Энэхүү аян дайны үед Солонгосчууд 180 цэргээ алдсан ч Японы 110 цэргийг олзолж, 700 орчмыг устгасны сацуу Хятадын 140 орчим олзлогдсон иргэдийг чөлөөлжээ. Эцэст нь 1419 оны 9-р сард Цүшимагийн даймё Садамори Жосёонд бууж өглөө.
Үр дүнд нь Цүшимагийн даймё Жосёон алба барихаар болж үүний хариуд Жосёоны ордноос Со овогт Солонгос Японы худалдааны давуу эрхийг олгох Гихаеийн хэлэлцээрийг 1443 байгуулав.
Хойд хил дээр Сэжон хаан дөрвөн бэхлэлт цайз, зургаан харуулын ангийг (사군육진; 四郡六鎭)бий болгосон нь Манжуурт дахь Хятадууд болон нүүдэлчин Манж угсаатнаас хамгаалах зорилготой байв. Түүнчлэн Сэжон ван улс орны аюулгүй байдлын төлөө цэргийн хэд хэдэн дүрэм журмыг боловсруулсан юм. Цэргийн урлагийг улам бүр хөгжүүлж нэн ялангуяа их бууг нэврүүлж, галт сум, дарьт зэвсгийг туршиж байв.
Сэжон ван 1433 онд чадварлаг жанжин Ким Жүн Сеог хойд зүгт Манж нарыг дарахаар илгээв. Ким жанжин аян дайнаараа хэд хэдэн цайзыг эзлэн хойд зүгт давшиж одоогийн хойд Солонгос Хятадын хил хүртэлх алдсан газар нутгаа буцаан авчээ.
Шинжлэх ухаан технологи
Сэжон ван төр барих үедээ маш олон шинжлэх ухааны дэвшилтэд технологийг бодож олсон гэгддэг. Гэсэн хэдий ч түүхч Юүн Сик Ким, Сэжоны шинжлэх ухааны талаар гүн мэдлэгтэй байсан тухай одоогоор багахан зүйл мэдэгдэж байгааг дурьдаад, цаашид судлах шаардлагатай гэж үзжээ.
Сэжон ван тариачдад туслахыг хүсэмжилж тэдэнд зориулан гарын авлага зохиох зарлиг буулгасны дагуу эрдэмтэд Солонгосын янз бүрийн уур амьсгалтай газар бүрээс тариалангийн арга ухааныг цуглуулан эмхтгэснийг Нонса чиксол гэж нэрлэдэг. Солонгосын хөдөө аж ахуйг тасралтгүй, өргөн цар хүрээтэй ашиглахын тулд эдгээр арга ухааныг ашиглах шаардлагатай байсан юм.
Сэжоны төр барих үед ордны хамгаалагч байсан Жан Ёон Сил ( 장영실 ; 蔣英實) нэр хүндтэй нээлтийг хийжээ. Хэдий нийгмийн доод давхаргаас гаралтай ч залуу хүний хувьд Жан нь байгалиас заяагдмал бүтээлч авъяастай нэгэн байв. Сэжон ван түүний авъяас чадварыг үнэлж Жанийг Сөүлд дуудаж төрийн албанд томилж, зохион бүтээх эрх мэдлийг олгосон байна. Энэ явлдыг сайд түшмэд нар доод ангийн хүн язгууртан нартай ижил зэрэг дэвд хүрэх учиргүй хэмээн эсэргүүцэж байлаа. Хэдий тийм ч Сэжон Жаны чадварыг өндрөөр үнэлж, түүний хийх гэж буй төслийг дэмжиж байсан юм. Жан усан цаг, одон орны бөмбөрцөг, нарны цаг зэргийг бүтээсний дотор хамгийн алдартайг нь 1442 онд бүтээсэн нь дэлхийн хамгийн анхны пливометр байсан юм.
Сэжон Хятадын нийслэл хотын өргөрөг дээр суурилсан Солонгосын хуанлийг шинэчлэхийг эрмэлзэж улмаар Солонгосын түүхэнд анх удаа Солонгосын нийслэл Сөүлийн өргөрөгийг гол байрлалаа болгосон хуанлийг астрономчидоороо бүтээлгэсэн юм. Энэ шинэ тогтолцоог ашиглан Солонгосын астраномичид сар, нарны хиртэлтийг урьдчилан тооцох боломжтой болжээ.
Анагаах ухааны салбарын хувьд Сэжоныг төр барих үед Хяаняк чипсонбан болон Уибан юүчвиг бүтэээсэн нь түүхч Юүн Сик Ким “Солонгосчуудын Хятадаас ялгарах өөрсдийн анагаах ухааны тогтолцоог үүсгэх чухал хичээл зүтгэл” гэж тодорхойлжээ.
Уран зохиол
Сэжон ван уран зохиолыг хөхиүлэн дэмжиж, өндөр хэргэмтэй сайд нар, эрдэмтэн мэргэдийг ордонд ирэж суралцахыг дэмжиж байв. Түүнчлэн эртний Солонгост өн эртнээс оршин байсан хангүл үсгийг шинээр эмхтэн найруулах ажлыг зарим нэг эрдэмтэдтэй хамтран хийсэн бөгөөд утгачилан орчуулваас “Ард иргэдэд заан сургах зөвт авиа зүй” буюу Хүнминжёонгүмийг (훈민정음) Солонгосыг ард иргэдэг тунхаглажээ.
Сэжоны засаг Жосёоны тариачдын хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл дээр тулгуурлаж байсан тул эдийн засгийн уналтын хүнд хэцүү цаг үед бага татвар төлөхийг зөвшөөрдөг байв. Ингэснээр тариачид татварын дарамтаас харьцангуй санаа зовнихооо больж оронд нь өл залгуулах, илүүдэл ургацаа зарах тал дээр анхаарах болсон. Нэгэн удаа ордон хүнсний хувьд илүүдэл гарсныг Сэжон ван ядуу тариачдад хуваарилан тараасан гэдэг. Түүнчлэн. Сэжон хааны удирдлаган дор Солонгосын анхны газар тариалан хөдөө аж ахуйн гарын авлага Нонса чиксолийг (농사직설; 農事直說) 1429 онд бүтээжээ.
Хэдийгээр засгийн газрын сайд түшмэд нар, язгууртнууд хангүл үсгийг хэрэглэхийг эсэргүүцэж байсан ч нийгмийн доод ангийхан хангүл цагаан толгойг хүлээн авч, бичиг үсэг тайлагдан хоорондоо бичгээр харилцах болсон.
Сэжон вангийн өөрийн бичсэн зүйл ч өндрөөр үнэлэгддэг билээ. Тэрээр Ёонби Ёочеон Га (“Халин нисэх лууны дуулал”, 1445), Сеокбо Сангжол (“Буддагийн амьдралаас”, 1447 оны 7-р сар), Ворин Чон ган жигок (“Мянган гол мөрний дээр мэлтгэнэх сарны дуу”, 1447 оны 7-р сар) болон Донгук Жеон-үн (“Сино-Солонгос зөв дуудлагын толь бичиг”, 1447 оны 9-р сар) зэрэг алдартай бүтээлүүдийг туурвижээ.
Сэжон Мэргэнчүүдийн хүрээлэнг (집현전; 集賢殿; Жипхёонжон) Гёонбук ордонд 1420 онд байгуулсан бөгөөд үг хүрээлэнд хааны сонгон авсан эрдэмтэн мэргэд ордог байв. Уг хүрээлэн зарим нэг эрдмийн ажлуудын хийсний дотор хамгийн алдартай нь Хангүл бичгийн тогтолцоог бий болгосон Хүнмин Женгүм юм.
Хангүл
Их Сэжон ван Солонгосчуудын авиа зүй дээр үндэслэсэн хангүл цагаан толгойн тогтолцоог бий болгосноороо Солонгосын түүхэнд агуу их нөлөө үзүүлсэн юм.
Хангүлийг бий болохоос өмнө зөвхөн дээд язгууртнууд л бичиг үсэг тайлагдсан байв. (ордны бичиг хэргийг Хятад дүрс үсгийг Солонгос хэлэнд тохируулан ашигласныг нь Ханз, харин шууд сонгодог Хятадаар бичсэнийг Ханмин гэж нэрлэдэг. Уншиж бичиж сурахын тулд маш нарийн дараалал чирэгдэл бүхий ханз үсгийг сурах ёстой байв. Түүнчлэн Хятад дүрс үсгийг хэдийгээр өөрсдөдөө нийцүүлэн хэрэглэсэн ч хэлзүйн хувьд Хятадаас өөр Солонгос хэлэнд таарч тохирохгүй байх тохиолдлууд гарсаар байлаа.
Сэжон ван 28 үсэг бүхий Солонгос цагаан толгойг бүтээснээр Солонгосын аль ч давхаргын хүн бичиг үсэг тайлагдахаар болгожээ. Цаашлаад шинэ цагаан толгой зохиосноороо соёлын тусгаар байдлаа авч үлдэхийг эрмэлзэж байсан юм. Анх 1446 онд хэвлэгдсэнээсээ хойш, хүн бүр маш богино хугацаанд сурсан авч 60 жилийн дараа хориглогдсон ажээ. Хожим Дэлхийн хоёрдягаар дайны дараа Хангүл цагаан толгойг сэргээж өнөөдөр Солонгос даяар ашигласаар байна.
Нас нөгчсөн нь ба үлдээсэн өв
Сэжон хаан 1450 онд 53 насандаа таалал төгссөн бөгөөд Ёон бунханд (영릉; 英陵) оршуулжээ. Ууган хүү Мүнжон нь түүнийг залгамжлан Жосёоны ван болов. Сөүл хотын төвд орших Сэжонно гудамж, Урлаг, наадмын Сэжоны төв нь Сэжоны дурсгалд зориулагсан ба Өмнөд Солонгосын 10000 воны мөнгөн дэвсгэрт дээр түүний зураг байдаг юм.
Сэжон хааны бунхан, Ёожү хот, Гёонгу муж, Өмнөд Солонгос
БНСУ-ын засгийн газар 2007 оны эхээр одоогийн Дэйжонтой ойролцоо Чүнчоннам мужид тусгай засаг захиргааны нэгж бий болгохоор шийджээ. Уг нь нэгжийг Сэжоны биеэ даасан хот гэж нэрлэхээр болж бөгөөд ирээдүйд Сөүлийн оронд БНСУ-ын нийслэл болгохоор тогтжээ. Яг энэ мөчид, Өмнөд Солонгосын KBS сувгаар “Их ван Сэжон” хэмээх түүхэн олон ангит кино цацагдаж байгаа.
Гэр бүл
Эцэг: Тэжо Ван (태종)
Эх: Вонёон хатан (원경왕후)
Эхнэр: Сохеон хатан (소헌왕후)
Үр хүүхэд:
Мүнжонг ван (문종), 1-р хүү.
Сүяан ханхүү (수양대군), 2-р хүү. хожим Сэжо ван.
Анпёон ханхүү (안평대군), 3-р хүү.
Им-ён ханхүү (임영대군), 4-р хүү.
Гванпёон ханхүү (광평대군), 5-р хүү.
Геүмсон ханхүү (금성대군), 6-р хүү.
Пёонвон ханхүү (평원대군), 7-р хүү.
Ён-юүн ханхүү (영응대군), 8-р хүү.
Жёнсо гүнж (정소공주), 1-р охин.
Жён-юү гүнж (정의공주), 2-р охин.
2008 оны 6 дугаар сар 30 хөрвүүлж төгсгөв.
С.Өнөр
Нэмэлт тайлбар:
-King гэдэг үгийг "ван" гэж орчуулах нь зохистой. Хаан эсвэл эзэн хаан гэдэг үгийг Монгол хэлэнд ялгаагүй үзэж байгаа бөгөөд статусын хувьд вангаас өндөр хэргэмтэй юм. Харин emperor гэдэг нь эзэн хаан, эсхүл шууд хаан гэж орчуулагдах боломжтой.
Солонгосын түүхийг зарим хүмүүс бага хэмээн басамжлах нь бий. Түүхэндээ ганц ч удаа гадагш аян дайн хийгээгүй эсхүл, хойгоосоо хэтрээгүй Хятад Японд рекетлүүлж байсан үндэстэнд ямар юмных нь агуу их түүх байх юм гэж асуудаг. Гэхдээ эл улсад авъяастан төрж, бичиг судар үйлдэж, төр улс байгуулагдаж явсныг санууштай. Цаашлаад дэлхийн хамгийн анхны хуягт онгоцыг бүтээж байсан нь түүхэнд тодоор тэмдэглэгдэн үлджээ. Сэжон ван бол эл үндэстний хамгийн агуу хүмүүсийн нэг бөгөөд түүний тухай мэдэх нь Солонгос хүнд өндөр сэтгэгдэл төрүүлэх нь лавтай. Даяаршсан энэ нийгэмд бид чухам ямар хүнтэй хамтран ажиллахаа сонгож чадах бил үү?
Энэхүү орчуулгын Англи хувилбар http://en.wikipedia.org/wiki/Sejong веб хуудсанд бий.
Орчуулгын алдаа мадаг байвал сэтгэгдэл хэсэгт үлдээвэл талархана.
Орчуулагч 2008 оны 08-сарын 01
Их Сэжон (1397 05 06 – 1450 05 18, зас . 1418 - 1450) Солонгосын Жосёон династын 4-р ван бөгөөд Ханз үсгээр боловсорсон сайд ноёдын ширүүн эсэргүүцлийг үл тоон Солонгосын хангүл цагаан толгойг бий болгосноороо үүрд дурсагддаг нэгэн билээ. Солонгосын удирдагч нар дотор “Их” хэмээх хүндэтгэлийг хоёрхон хүн хүртсэний нэг нь Сэжон нөгөө нь Когүрё улсын Их Гвангаето ван юм.
Бага залуу нас
Сэжон нь Тэжон вангийн 3-р хүү бөгөөд 12 насандаа ханхүү Чүнёон (충녕대군; 忠寧大君) хэмээн өргөмжлөгдөж Сим Оны (심온; 沈溫) охин Чёонсонтой (청송; 靑松) гэрлэжээ. Эхнэр Чёонсон нь Сим ахайтан (심씨; 沈氏) гэгддэг байсан ба хожим нь Сохеон гүнж (소헌왕후; 昭憲王后) болжээ. Залуу хунтайж төрөл бүрийн эрдэмд тэгш боловсорч хоёр ахаасаа илүүтэйгээр Тэжон вангийн хайр ивээлийг хүртдэг байв.
Сэжоны вангийн ширээнд заларсан бусад вангуудаас эрс ялгаатай байдаг. Ахмад ханхүү Янёон (양녕대군) нь өөрийгөө ван болох авъяас чадваргүй гэж үзэж, Сэжоныг л ван болох тавилантай гэж боддог байлаа. Хоёр дахь ханхүү Хёорён (효령대군) ч түүнтэй адилаар Сэжоныг ван болгох нь тэдний үүрэг хэмээн үзэж байв. Тиймээс хоёр ах нь ордон дотор зориуд бүдүүлэг зан авир гаргаж удалгүй Сөүлээс хөөгдсөнөөр Сэжон вангийн ширээг залгамжлах боломжийг нээж өгдөг. Янёон ханхүү хэрэн тэнэгч нэгэн болж ууланд үлдсэн насаа өнгөрөөсөн бол хоёрдахь ханхүү Хёорён нь Буддийн сүмд очиж лам болсон гэдэг.
Тэжон ван 1418 оны 6-р сард вангийн ширээнээс бууснаас хоёр сарын дараа буюу 8-р сард Сэжон вангийн ширээг залгамжлан авлаа. Гэсэн ч түүний эцэг Тэжон ордонд эрх мэдэл нөлөө бүхий нэгэн байсан бөгөөд нэн ялангуяа 1422 онд насан эцэслэх хүртлээ цэргийн үйл хэргийг хариуцаж байжээ.
Солонгосын цэргийг хүчирхжүүлсэн нь
Сэжон ван нь чадварлаг цэргийн удирдагч байв. Сэжон 1419 оны 5-р сард эцэг Тэжоны зөвлөгөө удирдлага дор Гихаегийн дорнын аяныг эхлүүлсэн нь Цүшимагаас халдаж буй Японы далайн дээрэмчдийг дарж устах зорилготой байв. Энэхүү аян дайны үед Солонгосчууд 180 цэргээ алдсан ч Японы 110 цэргийг олзолж, 700 орчмыг устгасны сацуу Хятадын 140 орчим олзлогдсон иргэдийг чөлөөлжээ. Эцэст нь 1419 оны 9-р сард Цүшимагийн даймё Садамори Жосёонд бууж өглөө.
Үр дүнд нь Цүшимагийн даймё Жосёон алба барихаар болж үүний хариуд Жосёоны ордноос Со овогт Солонгос Японы худалдааны давуу эрхийг олгох Гихаеийн хэлэлцээрийг 1443 байгуулав.
Хойд хил дээр Сэжон хаан дөрвөн бэхлэлт цайз, зургаан харуулын ангийг (사군육진; 四郡六鎭)бий болгосон нь Манжуурт дахь Хятадууд болон нүүдэлчин Манж угсаатнаас хамгаалах зорилготой байв. Түүнчлэн Сэжон ван улс орны аюулгүй байдлын төлөө цэргийн хэд хэдэн дүрэм журмыг боловсруулсан юм. Цэргийн урлагийг улам бүр хөгжүүлж нэн ялангуяа их бууг нэврүүлж, галт сум, дарьт зэвсгийг туршиж байв.
Сэжон ван 1433 онд чадварлаг жанжин Ким Жүн Сеог хойд зүгт Манж нарыг дарахаар илгээв. Ким жанжин аян дайнаараа хэд хэдэн цайзыг эзлэн хойд зүгт давшиж одоогийн хойд Солонгос Хятадын хил хүртэлх алдсан газар нутгаа буцаан авчээ.
Шинжлэх ухаан технологи
Сэжон ван төр барих үедээ маш олон шинжлэх ухааны дэвшилтэд технологийг бодож олсон гэгддэг. Гэсэн хэдий ч түүхч Юүн Сик Ким, Сэжоны шинжлэх ухааны талаар гүн мэдлэгтэй байсан тухай одоогоор багахан зүйл мэдэгдэж байгааг дурьдаад, цаашид судлах шаардлагатай гэж үзжээ.
Сэжон ван тариачдад туслахыг хүсэмжилж тэдэнд зориулан гарын авлага зохиох зарлиг буулгасны дагуу эрдэмтэд Солонгосын янз бүрийн уур амьсгалтай газар бүрээс тариалангийн арга ухааныг цуглуулан эмхтгэснийг Нонса чиксол гэж нэрлэдэг. Солонгосын хөдөө аж ахуйг тасралтгүй, өргөн цар хүрээтэй ашиглахын тулд эдгээр арга ухааныг ашиглах шаардлагатай байсан юм.
Сэжоны төр барих үед ордны хамгаалагч байсан Жан Ёон Сил ( 장영실 ; 蔣英實) нэр хүндтэй нээлтийг хийжээ. Хэдий нийгмийн доод давхаргаас гаралтай ч залуу хүний хувьд Жан нь байгалиас заяагдмал бүтээлч авъяастай нэгэн байв. Сэжон ван түүний авъяас чадварыг үнэлж Жанийг Сөүлд дуудаж төрийн албанд томилж, зохион бүтээх эрх мэдлийг олгосон байна. Энэ явлдыг сайд түшмэд нар доод ангийн хүн язгууртан нартай ижил зэрэг дэвд хүрэх учиргүй хэмээн эсэргүүцэж байлаа. Хэдий тийм ч Сэжон Жаны чадварыг өндрөөр үнэлж, түүний хийх гэж буй төслийг дэмжиж байсан юм. Жан усан цаг, одон орны бөмбөрцөг, нарны цаг зэргийг бүтээсний дотор хамгийн алдартайг нь 1442 онд бүтээсэн нь дэлхийн хамгийн анхны пливометр байсан юм.
Сэжон Хятадын нийслэл хотын өргөрөг дээр суурилсан Солонгосын хуанлийг шинэчлэхийг эрмэлзэж улмаар Солонгосын түүхэнд анх удаа Солонгосын нийслэл Сөүлийн өргөрөгийг гол байрлалаа болгосон хуанлийг астрономчидоороо бүтээлгэсэн юм. Энэ шинэ тогтолцоог ашиглан Солонгосын астраномичид сар, нарны хиртэлтийг урьдчилан тооцох боломжтой болжээ.
Анагаах ухааны салбарын хувьд Сэжоныг төр барих үед Хяаняк чипсонбан болон Уибан юүчвиг бүтэээсэн нь түүхч Юүн Сик Ким “Солонгосчуудын Хятадаас ялгарах өөрсдийн анагаах ухааны тогтолцоог үүсгэх чухал хичээл зүтгэл” гэж тодорхойлжээ.
Уран зохиол
Сэжон ван уран зохиолыг хөхиүлэн дэмжиж, өндөр хэргэмтэй сайд нар, эрдэмтэн мэргэдийг ордонд ирэж суралцахыг дэмжиж байв. Түүнчлэн эртний Солонгост өн эртнээс оршин байсан хангүл үсгийг шинээр эмхтэн найруулах ажлыг зарим нэг эрдэмтэдтэй хамтран хийсэн бөгөөд утгачилан орчуулваас “Ард иргэдэд заан сургах зөвт авиа зүй” буюу Хүнминжёонгүмийг (훈민정음) Солонгосыг ард иргэдэг тунхаглажээ.
Сэжоны засаг Жосёоны тариачдын хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл дээр тулгуурлаж байсан тул эдийн засгийн уналтын хүнд хэцүү цаг үед бага татвар төлөхийг зөвшөөрдөг байв. Ингэснээр тариачид татварын дарамтаас харьцангуй санаа зовнихооо больж оронд нь өл залгуулах, илүүдэл ургацаа зарах тал дээр анхаарах болсон. Нэгэн удаа ордон хүнсний хувьд илүүдэл гарсныг Сэжон ван ядуу тариачдад хуваарилан тараасан гэдэг. Түүнчлэн. Сэжон хааны удирдлаган дор Солонгосын анхны газар тариалан хөдөө аж ахуйн гарын авлага Нонса чиксолийг (농사직설; 農事直說) 1429 онд бүтээжээ.
Хэдийгээр засгийн газрын сайд түшмэд нар, язгууртнууд хангүл үсгийг хэрэглэхийг эсэргүүцэж байсан ч нийгмийн доод ангийхан хангүл цагаан толгойг хүлээн авч, бичиг үсэг тайлагдан хоорондоо бичгээр харилцах болсон.
Сэжон вангийн өөрийн бичсэн зүйл ч өндрөөр үнэлэгддэг билээ. Тэрээр Ёонби Ёочеон Га (“Халин нисэх лууны дуулал”, 1445), Сеокбо Сангжол (“Буддагийн амьдралаас”, 1447 оны 7-р сар), Ворин Чон ган жигок (“Мянган гол мөрний дээр мэлтгэнэх сарны дуу”, 1447 оны 7-р сар) болон Донгук Жеон-үн (“Сино-Солонгос зөв дуудлагын толь бичиг”, 1447 оны 9-р сар) зэрэг алдартай бүтээлүүдийг туурвижээ.
Сэжон Мэргэнчүүдийн хүрээлэнг (집현전; 集賢殿; Жипхёонжон) Гёонбук ордонд 1420 онд байгуулсан бөгөөд үг хүрээлэнд хааны сонгон авсан эрдэмтэн мэргэд ордог байв. Уг хүрээлэн зарим нэг эрдмийн ажлуудын хийсний дотор хамгийн алдартай нь Хангүл бичгийн тогтолцоог бий болгосон Хүнмин Женгүм юм.
Хангүл
Их Сэжон ван Солонгосчуудын авиа зүй дээр үндэслэсэн хангүл цагаан толгойн тогтолцоог бий болгосноороо Солонгосын түүхэнд агуу их нөлөө үзүүлсэн юм.
Хангүлийг бий болохоос өмнө зөвхөн дээд язгууртнууд л бичиг үсэг тайлагдсан байв. (ордны бичиг хэргийг Хятад дүрс үсгийг Солонгос хэлэнд тохируулан ашигласныг нь Ханз, харин шууд сонгодог Хятадаар бичсэнийг Ханмин гэж нэрлэдэг. Уншиж бичиж сурахын тулд маш нарийн дараалал чирэгдэл бүхий ханз үсгийг сурах ёстой байв. Түүнчлэн Хятад дүрс үсгийг хэдийгээр өөрсдөдөө нийцүүлэн хэрэглэсэн ч хэлзүйн хувьд Хятадаас өөр Солонгос хэлэнд таарч тохирохгүй байх тохиолдлууд гарсаар байлаа.
Сэжон ван 28 үсэг бүхий Солонгос цагаан толгойг бүтээснээр Солонгосын аль ч давхаргын хүн бичиг үсэг тайлагдахаар болгожээ. Цаашлаад шинэ цагаан толгой зохиосноороо соёлын тусгаар байдлаа авч үлдэхийг эрмэлзэж байсан юм. Анх 1446 онд хэвлэгдсэнээсээ хойш, хүн бүр маш богино хугацаанд сурсан авч 60 жилийн дараа хориглогдсон ажээ. Хожим Дэлхийн хоёрдягаар дайны дараа Хангүл цагаан толгойг сэргээж өнөөдөр Солонгос даяар ашигласаар байна.
Нас нөгчсөн нь ба үлдээсэн өв
Сэжон хаан 1450 онд 53 насандаа таалал төгссөн бөгөөд Ёон бунханд (영릉; 英陵) оршуулжээ. Ууган хүү Мүнжон нь түүнийг залгамжлан Жосёоны ван болов. Сөүл хотын төвд орших Сэжонно гудамж, Урлаг, наадмын Сэжоны төв нь Сэжоны дурсгалд зориулагсан ба Өмнөд Солонгосын 10000 воны мөнгөн дэвсгэрт дээр түүний зураг байдаг юм.
Сэжон хааны бунхан, Ёожү хот, Гёонгу муж, Өмнөд Солонгос
БНСУ-ын засгийн газар 2007 оны эхээр одоогийн Дэйжонтой ойролцоо Чүнчоннам мужид тусгай засаг захиргааны нэгж бий болгохоор шийджээ. Уг нь нэгжийг Сэжоны биеэ даасан хот гэж нэрлэхээр болж бөгөөд ирээдүйд Сөүлийн оронд БНСУ-ын нийслэл болгохоор тогтжээ. Яг энэ мөчид, Өмнөд Солонгосын KBS сувгаар “Их ван Сэжон” хэмээх түүхэн олон ангит кино цацагдаж байгаа.
Гэр бүл
Эцэг: Тэжо Ван (태종)
Эх: Вонёон хатан (원경왕후)
Эхнэр: Сохеон хатан (소헌왕후)
Үр хүүхэд:
Мүнжонг ван (문종), 1-р хүү.
Сүяан ханхүү (수양대군), 2-р хүү. хожим Сэжо ван.
Анпёон ханхүү (안평대군), 3-р хүү.
Им-ён ханхүү (임영대군), 4-р хүү.
Гванпёон ханхүү (광평대군), 5-р хүү.
Геүмсон ханхүү (금성대군), 6-р хүү.
Пёонвон ханхүү (평원대군), 7-р хүү.
Ён-юүн ханхүү (영응대군), 8-р хүү.
Жёнсо гүнж (정소공주), 1-р охин.
Жён-юү гүнж (정의공주), 2-р охин.
2008 оны 6 дугаар сар 30 хөрвүүлж төгсгөв.
С.Өнөр
Нэмэлт тайлбар:
-King гэдэг үгийг "ван" гэж орчуулах нь зохистой. Хаан эсвэл эзэн хаан гэдэг үгийг Монгол хэлэнд ялгаагүй үзэж байгаа бөгөөд статусын хувьд вангаас өндөр хэргэмтэй юм. Харин emperor гэдэг нь эзэн хаан, эсхүл шууд хаан гэж орчуулагдах боломжтой.
2 comments:
180 цэргээ алдаад дайсны 110 цэргийг олзолж, 700 орчмыг устгасан. Үүнийг аян дайн гэж нэрлэх үү?
Солонгосчуудын хувьд бол "тийм". Монголчуудын хувьд бол хүүхдийн наадам хийлээ л гэх байх.
Post a Comment